Spawanie, choć nieodzowne w wielu gałęziach przemysłu, wiąże się z licznymi zagrożeniami – również tymi, które wynikają z bezpośredniego kontaktu z prądem elektrycznym. Napięcia stosowane w urządzeniach spawalniczych, mimo że często są stosunkowo niskie (np. 20–100 V), niosą realne ryzyko porażenia, zwłaszcza przy sprzyjających temu warunkach, takich jak wilgoć, brak odpowiedniej izolacji czy uszkodzony sprzęt. Niniejszy artykuł to rozwinięcie zagadnień dotyczących bezpieczeństwa pracy spawacza, z naciskiem na ryzyko elektryczne – zarówno bezpośrednie, jak i pośrednie – oraz sposoby skutecznej ochrony.
1. Elektryczność w procesie spawania – co warto wiedzieć?
Proces spawania łukowego opiera się na zjawisku łuku elektrycznego, czyli przeskoku elektronów między elektrodą a materiałem spawanym. Do jego wytworzenia niezbędne jest napięcie oraz natężenie prądu dochodzące do setek amperów. Pomimo że napięcia w spawarkach są zazwyczaj bezpieczne przy suchych warunkach i zachowaniu standardów, w połączeniu z wilgocią lub uszkodzoną izolacją mogą prowadzić do porażenia prądem.
Spawarki zasilane są zarówno z sieci jednofazowej (230 V), jak i trójfazowej (400 V), a niektóre modele przemysłowe mogą generować jeszcze wyższe napięcia zapłonowe, co dodatkowo zwiększa ryzyko dla operatora.
2. Główne zagrożenia elektryczne podczas spawania
Porażenie prądem elektrycznym
To najpoważniejsze zagrożenie dla spawacza. Może wystąpić:
- przy dotknięciu elektrody lub uchwytu elektrodowego przy włączonej spawarce,
- w wyniku uszkodzenia izolacji przewodów,
- na skutek kontaktu z wilgotnymi powierzchniami lub mokrym ubraniem.
Nawet napięcia rzędu 50 V mogą być śmiertelne, jeśli przepływ prądu przejdzie przez klatkę piersiową.Szczególnie niebezpieczna jest sytuacja, gdy spawacz pracuje w wilgotnym środowisku, np. wewnątrz zbiorników, studzienek, rur.
Przegrzewanie się przewodów
Zbyt cienkie, nadmiernie długie lub uszkodzone przewody zasilające spawarkę lub przewody masowe mogą się przegrzewać, prowadząc do:
- pożarów,
- stopienia izolacji i odsłonięcia żył przewodzących,
- nagłych awarii sprzętu.
Dodatkowo, przewody często ulegają mechanicznemu zużyciu – są narażone na zginanie, ścieranie o ostre krawędzie i działanie wysokiej temperatury.
Awaria lub zwarcie w spawarce
Uszkodzona spawarka może być źródłem:
- przebić napięcia do obudowy urządzenia,
- niekontrolowanego przepływu prądu,
- iskrzenia,
- wyładowań łukowych poza miejscem spawania.
W starszych lub nieprawidłowo serwisowanych urządzeniach zagrożenie to jest znacznie wyższe. Warto również pamiętać, że urządzenia niskiej jakości mogą nie posiadać odpowiednich zabezpieczeń elektrycznych.
3. Skuteczne metody ochrony przed porażeniem prądem
Używanie izolowanych rękawic i mat dielektrycznych
Podstawą ochrony są rękawice spawalnicze wykonane z materiałów odpornych na przesiąkanie wilgoci i prąd elektryczny. W miejscach o podwyższonym ryzyku warto dodatkowo stosować maty elektroizolacyjne, które skutecznie odcinają spawacza od przewodzącego podłoża.
Sprawdzanie stanu technicznego spawarki i przewodów
Przed każdą pracą należy:
- skontrolować izolację przewodów,
- sprawdzić obudowę urządzenia pod kątem pęknięć i przebarwień,
- ocenić stan gniazd zasilających,
- przetestować działanie wyłącznika awaryjnego, jeśli występuje.
Stosowanie odzieży ochronnej
Nie tylko rękawice, ale również odzież robocza powinna być sucha i wykonana z materiałów nieprzewodzących. Niedopuszczalne jest spawanie w mokrym ubraniu czy z gołymi częściami ciała.
Odpowiednie uziemienie
Każda spawarka powinna być prawidłowo uziemiona. Należy upewnić się, że przewód masowy jest mocno i trwale przymocowany do elementu spawanego, bez luźnych połączeń i zabrudzeń.
Unikanie pracy w wilgotnych warunkach
Jeśli to możliwe, należy unikać spawania w miejscach narażonych na zawilgocenie – np. na otwartej przestrzeni w czasie deszczu, wewnątrz zbiorników wodnych lub na metalowych konstrukcjach narażonych na skraplanie.
4. Zabezpieczenia elektryczne w urządzeniach spawalniczych
Nowoczesne spawarki inwertorowe wyposażone są w wiele funkcji poprawiających bezpieczeństwo, m.in.:
- VRD (Voltage Reduction Device) – redukcja napięcia jałowego,
- zabezpieczenia termiczne – chronią przed przegrzaniem urządzenia,
- zabezpieczenia przeciwzwarciowe – wykrywają i odłączają zasilanie w razie zwarcia,
- kontrola prądu upływu – wykrywa nieszczelność izolacji.
Warto inwestować w urządzenia renomowanych producentów, które spełniają aktualne normy bezpieczeństwa (np. PN-EN 60974).
5. Szkolenia i świadomość zagrożeń – niezbędny fundament bezpieczeństwa
Żadne środki ochrony nie zastąpią wiedzy i świadomości. Każdy spawacz powinien być przeszkolony z zasad BHP, zagrożeń elektrycznych oraz procedur awaryjnych. Niezbędne są również okresowe szkolenia przypominające i oceny ryzyka stanowiskowego – zwłaszcza w zmiennych warunkach pracy (np. spawanie na wysokości, w zamkniętych przestrzeniach, pod wodą).
Podsumowanie
Spawanie to proces nierozerwalnie związany z prądem elektrycznym – a więc i z ryzykiem jego działania na organizm człowieka. Nawet pozornie niewielkie napięcia mogą być śmiertelnie niebezpieczne, jeśli nie zachowamy podstawowych zasad bezpieczeństwa.
Regularne kontrole techniczne sprzętu, stosowanie izolacyjnych środków ochrony indywidualnej, odpowiednie uziemienie oraz unikanie pracy w niekorzystnych warunkach środowiskowych to fundamenty pracy spawacza. W połączeniu z nowoczesnym sprzętem i dobrze przeprowadzonym szkoleniem dają realną ochronę przed najgroźniejszym z wrogów – niewidzialnym i podstępnym prądem elektrycznym.